Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan ve bireyin yaşam boyu devam edebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu bozukluk, beynin dikkat, dürtü kontrolü ve aktivite seviyelerini düzenleyen bölgelerindeki farklılıklardan kaynaklanır. DEHB tanısı konulabilmesi için belirtilerin belirli bir yaş aralığından önce başlaması ve en az iki farklı ortamda (örneğin; okul ve ev) görülmesi gerekmektedir. Birçok çocuk zaman zaman dikkatsiz veya hareketli olabilir, ancak DEHB'de bu belirtiler sürekli, kalıcı ve çocuğun yaşına göre beklenenden çok daha şiddetlidir.
DEHB'nin Üç Temel Belirti Alanı
DEHB, üç ana belirti grubu altında incelenir: dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik. Her çocukta bu belirtilerin hepsi aynı şiddette veya oranda görülmeyebilir. Bu nedenle DEHB'nin üç farklı alt tipi bulunmaktadır:
- Dikkatsizliğin Ön Planda Olduğu Tip: En belirgin özelliği dikkatsizliktir. Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ya çok hafif düzeydedir ya da hiç yoktur.
- Hiperaktivite-Dürtüselliğin Ön Planda Olduğu Tip: En belirgin özelliği aşırı hareketlilik ve dürtüselliktir. Dikkatle ilgili belirtiler daha az göze çarpar.
- Bileşik Tip: En sık görülen tiptir. Hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtileri belirgin bir şekilde bir aradadır.
DEHB'nin Belirtileri Nelerdir?
Çocuğunuzun sergilediği bazı davranışlar, DEHB'den şüphelenmenize neden olabilir. Bu belirtiler, çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine göre farklılık gösterebilir.
Dikkatsizlik Belirtileri:
Bu belirtiler genellikle okul çağına gelindiğinde, akademik beklentiler arttıkça daha belirgin hale gelir.
- Detaylara dikkat edememe: Ödevlerde, sınavlarda veya diğer aktivitelerde sık sık dikkatsiz hatalar yapma.
- Odaklanmada güçlük: Okulda ders dinlerken, oyun oynarken veya bir görev üzerinde çalışırken dikkatini sürdürememe.
- Dinlemiyormuş gibi görünme: Kendisiyle konuşulduğunda direkt olarak dinlemiyor gibi bir izlenim verme.
- Yönergeleri takip edememe: Verilen talimatları tam olarak anlayamama ve tamamlayamama. Bu durum, genellikle kötü niyetten değil, dikkatsizlikten kaynaklanır.
- İşleri organize etmede zorlanma: Eşyalarını, ödevlerini ve günlük programını düzenlemede sıkıntı yaşama. Masası, çantası veya odası dağınıktır.
- Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınma: Ödev yapmaktan, ders çalışmaktan veya uzun süre konsantrasyon gerektiren diğer aktivitelerden hoşlanmama veya kaçınma.
- Sık sık eşya kaybetme: Okul eşyalarını, oyuncaklarını, kalemlerini, cüzdanını sürekli kaybetme.
- Kolayca dikkati dağılma: Çevredeki en ufak bir uyaranla (ses, görüntü vb.) dikkatinin dağılması.
- Günlük aktivitelerde unutkanlık: Ev işlerini, randevuları veya önemli görevleri sık sık unutma.
Hiperaktivite Belirtileri:
Hiperaktivite, aşırı hareketliliğin getirdiği bir durumdur. Özellikle küçük yaşlarda gözlemlemek daha kolaydır.
- Yerinde duramama: Sınıfta, yemek masasında veya oturmaları gereken diğer durumlarda sürekli kıpır kıpır olma, ellerini ve ayaklarını oynatma.
- Oturduğu yerden kalkma: Sınıfta, derste veya beklemeleri gereken diğer durumlarda sık sık izinsizce kalkıp dolaşma.
- Koşuşturma ve tırmanma: Yaşına veya ortama uygun olmayan şekillerde sürekli koşma, tırmanma, hoplama gibi aşırı hareketlilik sergileme.
- Sessizce oynayamama: Sakin ve sessiz bir şekilde bir oyuna veya etkinliğe katılamama.
- Aşırı konuşma: Sürekli ve durdurulamayan bir şekilde konuşma.
Dürtüsellik Belirtileri:
Dürtüsellik, düşünmeden hareket etme eğilimidir ve sosyal ilişkileri olumsuz etkileyebilir.
- Sorular tamamlanmadan cevap verme: Karşısındakinin sorusu bitmeden hemen yanıt verme.
- Sırasını beklemede zorlanma: Oyunlarda, sohbetlerde veya bir sıranın beklendiği durumlarda sabırsızlık gösterme.
- Sohbetleri bölme: Başkalarının konuşmalarının arasına girme veya oyunlarına müdahale etme.
Ne Zaman Şüphelenmeliyiz ve Bir Uzmana Danışmalıyız?
Yukarıdaki belirtilerin hepsi tek başına DEHB tanısı için yeterli değildir. Her çocuk zaman zaman bu davranışları sergileyebilir. Bir uzmandan destek almayı düşünmeniz için aşağıdaki durumların oluşması önemlidir:
- Belirtilerin Kalıcılığı: Belirtiler en az 6 aydır devam ediyorsa.
- Yaygınlık: Belirtiler sadece evde değil, okulda, sosyal ortamlarda ve diğer ortamlarda da gözlemleniyorsa.
- İşlevsellik Kaybı: Belirtiler, çocuğun okul başarısını, arkadaş ilişkilerini veya aile içi yaşamını ciddi şekilde olumsuz etkiliyorsa. Örneğin, notları düşüyorsa, arkadaş edinemiyorsa veya sürekli evde tartışmalar yaşanıyorsa.
- Yaş Düzeyine Göre Şiddet: Belirtiler, çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine göre beklenenin çok daha üzerinde bir şiddetteyse.
Eğer çocuğunuzda bu belirtilerin bir kombinasyonunu görüyorsanız, mutlaka bir çocuk psikiyatristine veya gelişim uzmanına başvurmalısınız. Erken teşhis ve doğru tedavi yöntemleri, çocuğun akademik başarısını, özgüvenini ve sosyal ilişkilerini olumlu yönde etkileyerek yaşam kalitesini önemli ölçüde artırır. Unutmayın, DEHB bir tembellik veya karakter zayıflığı değil, profesyonel destek gerektiren nörolojik bir durumdur.
